Minoriteti rumun në veri-lindje të Serbisë (Vojvodinë dhe Timok ), ka një histori permanente “kujdesi” të shtetit serb: historinë e përpjekjeve sistematike të Beogradit për ta asimiluar.

Shkruan: Fehmi AJVAZI

Larg syve të opinionit dhe larg çdo aktiviteti, Beogradi vazhdon të adoptojë dhe të zbatojë praktikat e njohura qysh prej fillimit të dekadave të para të shekullit XIX-të: nxitjen dhe detyrimin e asimilimit të atyre që nuk janë serb! Në kontekst, bëhet fjalë për pakica të ndryshme që, as nuk kanë qenë në të kaluarën dhe as nuk janë edhe sot, të pakëta! Bie fjala, në territorin e Serbisë, sot jetojnë shqiptarë, boshnjak, kroat, mysliman, rom, malazias, bullgar, hungarezë, rumunë etj. Në përqindje, ky fakt duhet të përbëjë një shkallë të lartë të popullsisë, s’i tërësi, kur krahasohet me numrin real të popullsisë serbe. Por, çfarë ndodh në Serbi me pakicat dhe me komunitetet e ndryshme ? A ka hequr dorë Serbia nga e kaluara e saj krimogjene dhe nga metodat e organizuara për t’i asimiluar bashkësitë dhe komunitetet jo serbe ?
Teoritë dhe praktikat serbe, njësoj s’i edhe në të kaluarën, të agrivuara dhe të standardizuara mbi politika historike thellësisht nacionaliste, në mënyrë sistematike ndjekin kursin e organizimit dhe të zbatimit të presionit propagandistik, të politikave administrative – shtetërore dhe të dhunës fizike kundrejt asimilimit të atyre që nuk janë serb. Saktësisht, kjo nuk është një gjë e re, një praktikë e re serbe: ka me dhjetëra e me qindra ide, plane dhe projekte të hartuara dhe të zbatuara në këtë drejtim. Ndonëse, është e pamundur që t’i numërojmë të gjitha, unë po e përmend këtu njërin prej projekteve më morbide me natyrë të këtillë të hartuar në kulm të zhvillimit të luftës së dytë botërore nga serbi, Dr. Vasa Qubrilloviq: “Problemi i pakicave në Jugosllavi” (3 nëntor, 1944). Prandaj, kushdo që e lexon këtë projekt, e që s’i bosht kryesorë ka shpërbërjen e shqiptarëve dhe shndërrimin e pakicave të ndryshme nacionale në pakica fetare, nuk e ka të vështirë që t’i kuptojë format, mënyrat, metodologjitë dhe mjetet që Beogradi i ka përdorur, hapur dhe fshehur për shpopullimin-asimilimin e jo serbëve!

“Rumunët” e Serbisë

Sot, njësoj si edhe në të kaluarën, Serbia nuk u ndahet politikave shtypëse dhe asimiluese kundër atyre që nuk janë serb. Në një gjendje të këtillë, ndodhet pakica rumune që jeton brenda territorit të Serbisë. Dhe, duhet të theksojmë se pak kush e di se në Vojvodinë dhe sidomos në Serbinë lindore, jetojnë qysh prej moti qindra e mijëra rumunë. Ata, nuk kanë qenë asnjëherë në gjendje të qetë, dhe as nuk janë trajtuar mbi konceptin politiko-juridik që i krijon standardet e trajtimit pozitiv – të mirëqenë. Në fakt, as Jugosllavia komuniste dhe as Serbia e sotme demokratike, nuk e kanë trajtuar këtë komunitet ( numerikisht të theksueshëm) sipas kritereve dhe kushteve favorizuese – prosperuese. Përkundrazi ! Në kontekst, justifikimi kryesorë i Serbisë sot, kundrejt kësaj pakice që jeton në Luginën e Timokut është një “teori” kamufluese serbe sipas së cilës, shumica e rumunëve i përkasin një grupi etnik të ndryshëm: grupit Vlleh (Vlach). Por, ky është veç justifikim – kundrejt qëllimeve të djeshme dhe të sotme serbe. Pse?
Teoria e këtillë serbe, rrëzohet apriori me faktin se në përiudhen mesjetare, fjala “Vlach”, me të gjitha variantet e saj, ka qenë e përdorur për komunitetet që flisnin neo-latinisht në Evropën Qendrore dhe në Evropën Jug-Lindore. Më vonë, kjo fjalë u bë rrënja e emrit “Vlahia” (Ëallachia – anglisht), historikisht krahina e jugut të Rumanisë bashkëkohore. Prandaj, nga pikëpamja e studimeve teorike dhe shkencore, “vlach” është një fjalë arkaike për rumunët e tanishëm!
Teoria e sotme serbe mbi “vllehët e saj”, rrëzohet edhe më tepër nga faktet jo vetëm historike, por edhe ato administrative-statistikore. Kështu, regjistrimi zyrtar i vitit 1890, tregon se në Serbinë lindore kishte 143.684 rumunë. Pra, kjo shifër i referohet për komunitetin rumunë. Në regjistrimin e vitit 1921, rezultati ishte kulminant: 231.068 rumunë. Kurse, në regjistrimin e vitit 1948 (regjistrimi i parë i popullsisë në Jugosllavinë e re komuniste), përdoret për herë të parë termi vlleh. Padyshim, kjo përkon me politikat e ardhshme të këtij shteti që, përgjatë ekzistimit të tij, e perfeksionon politikën e formimit të pakicave dhe kombeve të reja ( Kombi maqedon, kombi mysliman, kombi jugosllav; Pakicat turke, boshnjake, myslimane, gorane, trobeshe – në Kosovë dhe në Maqedoni, kryesisht s’i “substrate” të krijuara nga kombi shqiptar).
Ekuivalent me politikat e këtilla, sipas regjistrimit të vitit 1948, evidentohen 93.440 vlleh, dhe vetëm 3.489 rumunë! Askush nuk e mohon faktin se vllehët janë grup etnik, por historikisht, ata konsiderohen s’i pjesë e kombit rumun. Ata, s’i në pikëpamje kulturore, fetare, gjuhësore etj., janë pjesë e pandashme e identitetit rumun. Flasin, një dialekt të gjuhës rumune por “ky dialekt i tyre”, nuk përdoret në shkolla, administratë, media, në objektet e kultit etj. Mungesa e çdo të drejte themelore, në fakt legjitimimi i tyre nuk i pasqyron përpjekjet e Beogradit për ta njohur dhe zhvilluar një përkatësi s’i kjo, veçse, përbën taktikën e heshtur dhe përçarëse për asimilimin e tyre. Krijimi i një Këshilli të Pakicës Vllehe (2007), s’ka qenë asgjë tjetër, veçse një përpjekje serbe për ta shkëputur këtë “pakicë” nga identiteti rumun.

“Vllehët” e Serbisë

Pakica rumune në Serbi, nuk është e trajtuar qysh duhet, dhe as nuk është e përfaqësuar në mënyrë të denjë: as nga Këshilli Kombëtar Rumun, dhe as nga Këshilli Kombëtar Vlleh. Qarqet politike dhe shtetërore, synojnë krijimin e një “humnere” që do t’i mbajë sa më shumë të ndara këto dy pakica të të njëjtit komunitet, dhe mbi të gjitha, t’i përçajë dhe në shtigje afatgjata t’i asimilojë tërësisht. Ja shembulli: deri sa rumunëve u njihet gjuha amtare, ata që pushteti i krijoi s’i “vlleh”, natyrisht që nuk mund ta regjistrojnë zyrtarisht të njëjtën gjuhë! Mirëpo, në Beograd janë në përpjekje për gjetjen e një gjuhe tjetër për vllehët. Kështu, më 2010, Këshillimi Kombëtar vlleh, ka identifikuar një gjuhë zyrtare të identifikuar dhe të përcaktuar s’i, “Gjuha amtare”! Në kontekst, kryesia e Këshillit Kombëtar Vlleh, krye bashkiaket, anëtarët e bashkive, politikanët e rëndësishëm vlleh etj., në bashkëpunim me qarët politike dhe shtetërore serbe, kanë arritur standardizimin/kodifikimin e një gjuhe të re të zyrtarizuar s’i “Gjuha Vllehe” ( 2012).
Në fakt, gjuha vllehe nuk ekziston dhe as nuk njihet askund: as nga ndonjë shtet ballkanik, dhe as nga shkenca ndërkombëtare e studimeve të gjuhëve. E për çudi, gramatika dhe fjalori i ashtuquajtur i gjuhës vllehe në Serbi, është thjeshtë rumunë – variant lokal i rumanishtet në Rumaninë Jugore, por që s’mund të kuptohet meqë, është një kalk i përzier apo, i papërdorshëm sot! Në anën tjetër, për ta shtyrë përpara këtë metodologji të dyzimit – ndarjes së pakicës rumune në Serbi, në shkolla është pranuar “gjuha vllehe”, e prezantuar s’i një alternativë për gjuhën rumune! Kështu, në gusht të vitit 2013, disa javë pra fillimit të vitit të ri shkollorë, qeveria serbe miratoi “Rregullat për gjuhën vllehe”. Prandaj, ndryshe nga gjuha rumune, disa manuale “vlehe” u miratuan dhe u botuan shpejt e shpejt, ndërsa mësuesit u trajnuan dy (2 ) ditë. Kurse, manualet në gjuhën rumune, akreditimi i programeve mësimore, trajnimet e mësuesve etj., iu nënshtruan kushteve dhe procedurave të ndërlikuara, me një fjalë iu nënshtruan diktatit dhe sabotimit.
Në vazhdim të politikave ndarëse – asimiluese, në zgjedhjet e organizuara lokale serbe të vitit 2014, disa kandidatë të Këshillit Kombëtar Vlleh, u ndihmuan nga qarqet politike dhe shtetërore serbe, nga autoritetit lokale, nga partitë serbe etj. Listat tjera që kërkuan debat publik në lidhje me identitetin rumun/vlleh, nuk u ndihmuan aspekt. Përkundrazi, u injoruan!
Edhe në fushat e tjera, sidomos në atë kulturo-fetare, Beogradi ndjek linjat e diskriminimit dhe asimilimit. Për shumë vite e dekada, nuk është pranuar organizimi i shërbimeve fetare ortodokse në gjuhën rumune. Vetë kisha ortodokse rumune u detyrua që të themelojë në Serbinë Lindore me përpjekjet e veta, Protopopiatin Ortodoks Rumun të Dacias Ripensi-sit, me seli në Negotin. Sot, ky protopoiat, ka 22 famulli.
Ky realitet politik që ndiqet ndaj pakicës rumune në Serbi, është gjithnjë në linjë të pakësimit dhe asimilimit të kësaj pakice. S’i edhe ndaj shqiptarëve dhe pakicave të tjera që, historikisht janë ndjekur politika të këtilla, Beogradi nuk le gur pa lëvizur në mënyrë që, t’i diskriminojë, t’i ndajë e përçajë, t’i dëbojë por edhe t’i asimiloj të gjithë ata që nuk janë serb në territorin e Serbisë. Ja edhe ky shembull konkret që ndiqet ndaj pakicës rumune, mbi kondita të këtilla: Në regjistrimin e vitit 2011, u regjistruan s’i vlleh 35.330 persona dhe 29.332 si rumun.
Megjithatë, gjendja besohet të jetë krejt tjetër. Sipas informacioneve jo zyrtare, në Serbi dhe në Vojvodinë jetojnë rreth 300. 000 mijë rumunë! Kjo shifër, nuk është aspak befasuese nëse, i referohemi vitit 1890 kur në Serbi, kishte një pakicë të madhe rumune. Sido qoftë, ajo që s’do shumë koment, është fakti se minoriteti rumun në veri-lindje të Serbisë (Vojvodinë dhe Timok ), ka një histori permanente “kujdesi” nga shteti serb: një histori sistematike për ta asimiluar këtë minoritet.