A janë gati Serbia dhe Kosova të hapin arkivat e tyre të kohës së luftës?

Është raportuar se Beogradi dhe Prishtina kanë rënë dakord të hapin dosjet ushtarake dhe policore nga lufta e Kosovës 1998-1999 për të ndihmuar në gjetjen e personave që vazhdojnë të jenë ende të zhdukur nga konflikti, por ekspertët janë shumë skeptikë.

Pas raundit më të fundit të bisedimeve të ndërmjetësuara nga BE-ja midis zyrtarëve nga Serbia dhe Kosova në Bruksel në fillim të këtij muaji, u raportua se negociatorët kishin arritur një marrëveshje për të hapur arkivat e tyre të kohës së luftës në mënyrë që të përcaktonin vendndodhjen e mbi 1,600 njerëzve që janë ende i zhdukur nga lufta e Kosovës 1998-1999.

Negociatori i Kosovës, zv/kryeministri Besnik Bislimi, tha se ai i kërkoi Serbisë të hapte dosjet e saj ushtarake dhe policore të epokës jugosllave për të ndihmuar në gjetjen e vendeve të varreve masive të shqiptarëve etnikë të kohës së luftës.

Serbia tashmë ka kërkuar që të hapen arkivat e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës në mënyrë që më në fund të gjenden trupat e serbëve të zhdukur.

Kreu i delegacionit të Beogradit, drejtori i zyrës së qeverisë serbe për Kosovën, Petar Petkoviq, tha pas takimit se “duket se kemi bërë progres”.

Por ishte e paqartë nëse ky “progres” kishte të bënte me arkivat e kohës së luftës, apo nëse ishte arritur ndonjë marrëveshje mbi këtë çështje.

Pas retorikës optimiste të paqartë që pasoi takimin më 9 shtator, akuzat rifilluan.

Kryeministri i Kosovës, Albin Kurti, akuzoi autoritetet e Beogradit se “po vazhdojnë të përpiqen të fshehin trupat e civilëve shqiptarë në varre masive në Serbi”.

Kurti gjithashtu këmbënguli se Kosova nuk ka asgjë për të fshehur: “Ne kemi arkivat e vendit tonë, të cilat përfshijnë edhe ato të UÇK-së, dhe të gjitha provat dhe materialet që i përkasin UÇK-së. Ne jemi shumë të hapur dhe transparentë. Që nga viti 1999, kemi qenë nën mbikëqyrjen ndërkombëtare dhe nuk mund të gjesh një vend që është më i hapur për sa i përket arkivave”, tha ai.

Megjithatë, të tjerë në Kosovë kanë këmbëngulur se UÇK-ja nuk kishte arkiva, pasi ishte një forcë guerile. Nga ana e saj, Serbia i ka klasifikuar disa nga arkivat e Ushtrisë Jugosllave si sekrete shtetërore.

BIRN ka kontrolluar pohimet e bëra nga të dyja palët në një përpjekje për të vlerësuar nëse ka ndonjë progres të rëndësishëm në kërkimin e personave të mbetur të humbur nga koha e luftës si rezultat i takimit të Brukselit.

A pati vërtet një progres në Bruksel?

I dërguari i Bashkimit Evropian për dialogun Beograd-Prishtinë, Miroslav Lajçak, i cili priti takimin në Bruksel midis Petkoviçit të Serbisë dhe Bislimit të Kosovës në fillim të këtij muaji, tha se nuk pati ndonjë diskutim të veçantë në lidhje me arkivat e kohës së luftës.

“Ajo që u tha ishte vetëm një rikonfirmim i asaj që është thënë shumë herë më parë, se nuk ka pengesa nga asnjëra palë për të pasur qasje në arkiva”, tha Lajçak për mediat në Kosovë më 17 shtator.

“Kjo është thënë edhe vitin e kaluar dhe është rikonfirmuar edhe disa herë të tjera më parë dhe z. Bislimi tha gjithashtu se nuk ka arkiva të UÇK-së, vetëm arkiv shtetëror”, shtoi ai.

Lajçak shpjegoi se “nuk kishte asgjë befasuese, asnjë marrëveshje të veçantë, por se kjo ishte keqinterpretuar disi”.

A ka arkiv të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës?

Kur çështja e hapjes së arkivave të kohës së luftës u përmend për herë të parë gjatë një takimi të mëparshëm në Bruksel në korrik të vitit të kaluar, kryeministri i atëhershëm i Kosovës Avdullah Hoti tha se “në lidhje me arkivin e UÇK-së, kjo është një çështje për organizatat e veteranëve të luftës”.

Jakup Krasniqi, një ish-zëdhënës i UÇK -së i cili ka mbajtur poste të ndryshme të larta politike që nga lufta, por tani është në paraburgim në Hagë duke pritur gjykimin për krime lufte, bëri një pohim të ngjashëm vitin e kaluar: UÇK-ja ishte një grup gueril dhe nuk kishte arkiva.

“Jam i sigurt se UÇK-ja nuk posedonte ndonjë arkiv të organizuar apo të shkruar, përveç asaj që tashmë ishte shkruar dhe thënë për të”, tha Krasniqi për BIRN.

Ai tha se komunikimet e brendshme midis selisë së përgjithshme të UÇK-së dhe selisë së zonave të ndryshme operacionale të forcës guerile në të gjithë vendin mund t’i ishin dorëzuar Trupave të Mbrojtjes së Kosovës, një organizatë civile për ndërhyrje dhe shërbime emergjente e cila u krijua pas demilitarizimit të UÇK-së dhe ishte aktive nga viti 1999 deri në 2009.

Por, Safet Syla, kreu i Zyrës për Çështje të Trashëgimisë së TMK-së, tha se organizata e tij nuk ka asnjë material të UÇK-së.

Por Bardhyl Mahmuti, një nga ish-anëtarët e UÇK -së, këmbënguli se dokumentet ekzistonin, por se për shkak të rrethanave të vështira në të cilat UÇK-ja operonte gjatë kohës së luftës, ato nuk janë të gjitha në një vend.

“Ka arkiva. Nuk mund të themi që nuk ka. Problemi është se ato janë shpërndarë në duar të ndryshme. Nuk e di nëse, pas luftës, u bë ndonjë gjë për t’i mbledhur së bashku dokumentet që lidhen me luftën tonë çlirimtare. Duhet të ishte bërë”, tha Mahmuti.

“Ata që kanë dokumentacionin në lidhje me themelimin e UÇK-së dhe të gjitha zhvillimet politike dhe ushtarake të asaj periudhe, duhet t’ia dorëzojnë ato Arkivit Shtetëror të Kosovës. Çështja e luftës sonë nuk është private dhe askush nuk ka të drejtë të mbajë dokumente private që janë të rëndësishme për të hedhur dritë mbi periudhën e luftës”, shtoi ai.

Vetëm disa nga këto dokumente kanë hyrë në domenin publik deri më tani – disa deklarata për shtyp të UÇK-së që u përdorën si dëshmi në gjykimet e ish-komandantëve guerilë Ramush Haradinaj dhe Fatmir Limaj dhe vartësve të tyre në Gjykatën Penale Ndërkombëtare për ish -Jugosllavinë në Hagë.

A do të hapen arkivat e kohës së luftës të Serbisë?

Pjesa më e madhe e arkivit për luftën e Kosovës mbahet nga Ushtria Serbe, si pasardhëse e Ushtrisë Jugosllave, dhe Ministria e Brendshme, e cila mban materiale në lidhje me operacionet e policisë serbe gjatë konfliktit.

Ivana Zaniq, drejtoreshë e OJQ-së Fondi për të Drejtën Humanitare me qendër në Beograd, tha se arkivat përmbajnë informacione për krimet e kryera nga ushtria dhe policia gjatë kohës së luftës.

Megjithatë, në vitin 2015, Ministria e Mbrojtjes e Serbisë e klasifikoi të gjithë arkivin e Brigadës 37 të Ushtrisë Jugosllave si një sekret shtetëror për 30 vitet e ardhshme. Gjatë luftës, komandanti i Brigadës 37 ishte Ljubisha Dikoviq, i cili më pas u bë shef i shtabit të përgjithshëm të Ushtrisë Serbe nga 2011 në 2018.

Në zonën në të cilën operonte brigada ishin fshatrat Rezallë, Çikatovë e Vjetër, Zabel i Ulët dhe Gllanasellë, ku u vranë civilë. Disa nga trupat e tyre u gjetën më vonë në një varr masiv në Rudnicë në Serbinë jugperëndimore.

“Kështu, autoritetet llogaritën paraprakisht se mund të ketë një probabilitet që dikush ta hetojë këtë, që dikush të kërkojë informacione, dhe kështu ata e mbyllën arkivin për publikun. Pra, këto histori tani për hapjen e arkivave nuk më duket se përfaqëson një vullnet të mirëfilltë që kjo do të ndodhë me të vërtetë”, tha Zaniq.

Në vitin 2014, Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë në Hagë dënoi ish-zyrtarin e lartë të policisë serbe Vlastimir Gjorgjeviq me 18 vjet burg, pjesërisht për rolin e tij në fshehjen e trupave të shqiptarëve etnikë të vrarë në Kosovë. Megjithatë, askush nuk është mbajtur ende përgjegjës nga gjykatat serbe.

Zaniq argumentoi se pavarësisht deklaratave pas takimit të fundit Serbi-Kosovë në Bruksel këtë muaj, “asnjë prej tyre nuk e ka vullnetin e vërtetë” për të trajtuar çështjen e hapjes së arkivave të tyre.

A ka ndonjë progres të ri në terren?

Në Kosovë, Prokuroria Speciale ka lëshuar urdhra për zhvarrime në fshatin Dren në komunën Leposaviq, në Has në komunën e Prizrenit, në Koshare në komunën e Deçanit dhe në Javor në komunën e Malishevës. Por edhe ose urdhrat janë lëshuar vitin e kaluar, kërkimet nuk kanë filluar ende.

Në Serbi, një varr i ri masiv u zbulua në nëntor 2020 në një minierë të hapur të quajtur Kizhevak, pranë Rashkës në Serbinë jugperëndimore. Megjithatë, ky zbulim ishte rezultat i dëshmisë dhe analizës së një dëshmitari të kryer nga misioni i Bashkimit Evropian për sundimin e ligjit në Kosovë.

Presidenti serb Aleksandër Vuçiq tha në qershor se atje ishin zhvarrosur 11 trupa. Në Serbi nuk janë planifikuar gërmime të tjera. /BalkanInsight/

Go to TOP