Korrespondentja e Shërbimit Rus të Radios Evropa e Lirë, Oleksandra Vagner, ishte dëshmitare e sulmeve me dronë dhe se si e ruanin qetësinë ukrainasit e zakonshëm teksa udhëtonin me tren nga Ukraina perëndimore për në qytetin port të Odesës.

Në autobusin përtej kufirit Sllovaki-Ukrainë, lufta ndihet menjëherë – në bord ka vetëm gra. Burrat rrallë e kalojnë këtë kufi për shkak të ligjit ushtarak të muajit shkurt, i cili ua ndalon shumicës së meshkujve të largohen nga Ukraina. Gjatë udhëtimit, vjen lajmi se qyteti Lyman në Ukrainën lindore është rimarrë.

“Pra, Severodonjecku është i radhës”, deklarojnë me shpresë disa pasagjerë derisa festojnë.

Rajoni perëndimor i Ukrainës, Zakarpatja, është e vetmja pjesë e Ukrainës që nuk është mbyllur me shtetrrethim në mbrëmje, por edhe këtu, raketat ruse kanë mbërritur. Në Uzhorod, qytetin kryesor të rajonit, ndryshimet e shkaktuara nga lufta janë të qarta. Në hotelin prej 14 katesh, Intourist-Zakarpatja, vetëm një kat është i rezervuar për qëndrime të shkurtra, pjesa tjetër e dhomave janë të zëna kryesisht nga banorët që ikën nga Harkivi.

Fëmijët e zhvendosur brenda vendit kanë mësime online dhe në kohën e tyre të lirë vrapojnë nëpër shkallët prej graniti të hotelit, ngasin biçikleta në park dhe bëjnë zinxhirë çelësash me ngjyrat e flamurit ukrainas.

Të nesërmen e hyrjes takoj Mishën, një djalë, shtëpia e të cilit ishte granatuar ditën e parë të pushtimit. Kur kujton raketat që goditën qytetin e tij të lindjes, ai shikon drejt qiellit blu të kthjellët si i frikësuar se fjalët e tij mund t’i sjellin [raketat] në mendje edhe një herë.

Në rrugët e Uzhhorodit, rusishtja dëgjohet gjithandej. Tregtarët hungarezë etnikë që takoj në treg pretendojnë se e njohin gjuhën ukrainase vetëm pak.

“Çfarë mendoj unë për luftën?”, foli njëri me një ukrainishte të mirë. “Ne do të fitojmë!… Të gjithë jemi të shqetësuar – për shtetin tonë, për njerëzit, për të gjithë”, tha ai. “Kemi paqe këtu, faleminderit Zotit!”.

“Ata na trembin me afrimin e dimrit të ftohtë – është në rregull, ne do të mbijetojmë. Njerëzit tanë janë të durueshëm”, më thotë një tregtar.

Por, vendasit e Uzhhorodit po vdesin gjithashtu në vijat e largëta të frontit. Në një rrugë qendrore ka një flamur në kujtim të të ndjerit Vadym Hubanov.

Shigjetat e kuqe, që tregojnë vendndodhjet e strehëve të bombave, janë të dukshme kudo. Por, pavarësisht kërcënimit ushtarak, restaurimi i afreskeve në katedralen lokale katolike greke vazhdon. Restaurimi i katedrales financohet nga Hungaria, Rumania dhe Sllovakia, si pjesë e një programi të BE-së. Në sfondin e kishave dhe muzeve të shkatërruar nga bombardimet ruse, është inkurajuese të shohësh vazhdimin e restaurimit të trashëgimisë kulturore të Ukrainës.

Në Uzhhorod, monumentet lokale si dhe gjuhët pasqyrojnë historinë komplekse të këtij rajoni. Aty janë monumentet e poetëve të mëdhenj, Sandor Petofi i Hungarisë dhe Taras Shevchenko i Ukrainës, por monumenti i Aleksandër Pushkinit të Rusisë u hoq pas pushtimit.

Grafitet e shkruara mirë në bazamentin bosh sugjerojnë se një monument i këngëtarit francez, Joe Dassin, mund të zërë vendin e tij. Gjyshërit e Dassin-it kanë prejardhje nga Odesa, në Ukrainën e sotme.

Ivan Hryhoriyevich, një punonjës në Muzeun Artistik Rajonal më tha: “Kemi sllovakë, hungarezë, çekë që jetojnë këtu. Dhe, tani njerëzit thonë, [ikona e diskutueshme nacionaliste ukrainase] Stepan Bandera është këtu!”

“Ata që vijnë nga lindja, nga rajonet Donjeck dhe Luhansk, janë emigrantë. Unë i pyes ‘A jeni mirë këtu?’ – ata përgjigjen ‘Jemi mirë, ne tashmë duam të blejmë një apartament këtu’. Pastaj i pyes: ‘A nuk ke frikë nga Bandera?’ Në fund të fundit, ata u frikësuan nga të gjithë nacionalistët! Propaganda, për fat të keq – ende nuk mund ta besoj se është e mundur të ndikojë kaq shumë”.

“Sigurisht, unë jam një patriot i Ukrainës”, më thotë ai, “por nuk më pëlqen gjithë kjo veshje tradicionale ukrainase për shfaqje. Duhet të jesh ukrainas në shpirt”.

73-vjeçari Hryhoriyevich jetoi dhe udhëtoi në Bashkimin Sovjetik.

“Shikoni sa territor ka Rusia. Kam qenë një herë në rajonin e Tyumenit – është bosh, nuk ka njeri. Sa më shumë tokë u duhet atyre? Të betohem, po të isha më i ri, do të shkoja vetë në front”, thotë ai.

Për shkak të luftës, thesaret e muzeut u fshehën në një vend të sigurt nga bombardimet.

Në stacionin hekurudhor Uzhhorod është e qartë ku ka luftime të ashpra: trenat për në Herson dhe Harkiv janë anuluar. Rruga për në Odesa me tren mbetet e hapur, por dritaret ndarëse janë të mbyllura me një shtresë të trashë të shiritit ngjitës për të arritur të shpërthejnë në fragmente vdekjeprurëse nga granatimet.

Në ditën e parë në Odesa, një sirenë e sulmit ajror ulëron nëpër qytet. Unë pyes një grua në një stacion tramvaji se çfarë duhet të bëj. “Fshihu”, më thotë ajo me qetësi, “po vjen tramvaji, futu dhe shko në shtëpi”.

Elina Aleksandrovna, një terapeute në pension nga Odesa, kujton ditën kur filloi pushtimi. “Lufta jonë filloi me dy shpërthime. Disa njerëz i dëgjuan herët në mëngjes, por unë jo”, tha ajo.

“Askush nuk ka nevojë për këtë luftë. Ajo na vodhi gjithçka, gjithçka që kishim. Unë e imagjinoj ditën kur [presidenti ukrainas dhe ai rus] Zelensky dhe Putin do të nënshkruajnë diçka në mënyrë që gjithçka të përfundojë më shpejt”, tha ajo.

“Dua që njerëzit të pushojnë nga të shtënat dhe të jetojnë të qetë si zakonisht. Që të shkojnë në punë, që të mos ketë shtetrrethim, që të mos jetojnë me luftën, por me hallet dhe punët e tyre të përditshme, që të planifikojnë diçka dhe të mos vrapojnë për tramvajin e fundit në orën 22:00 – për shkak të shtetrrethimit të orës 23. Është e pamundur të jetosh kështu. Ndoshta lufta për Rusinë është normë, por jo për ne”.

Gjatë disa ditëve të qëndrimit në Odesa, nuk kam parë as edhe një herë fëmijë në rrugë. Të qëndrosh këtu nën granatime, pothuajse të vazhdueshme, është shumë e rrezikshme.

Në bregdetin e Odesës bëhet menjëherë e qartë se marrëveshja e mbështetur nga OKB-ja për të ruajtur një kalim të sigurt transporti për eksportet e grurit nuk respektohet nga Rusia. Dronët gumëzhijnë përgjatë bregut dhe kjo është arsyeja pse askush këtu nuk i shqyrton mundësitë për shëtitje dhe shkallët e famshme Potemkin tani janë të mbyllura për të gjithë, përveç personelit ushtarak.

Nga data 9 deri më 10 tetor, sirenat e sulmit ajror ulërinin gjatë gjithë natës, dhe në mëngjes filluan shpërthimet.

Më 10 tetor më është rrëzuar një dron para syve teksa shikoja nga banesa ku po rrija. Droni fluturoi nga deti dhe dukej se po shkonte drejt ndërtesave të larta të banimit.

Monumentet e epokës sovjetike mbeten në Odesa, pavarësisht ligjeve të dekomunizmit të miratuara në Ukrainë pas aneksimit të Krimesë në vitin 2014 dhe luftës në Donbas. Imazhi i Vladimir Leninit në monumentin e krahëve të fitores në Odesa u riparua kohët e fundit duke përdorur fonde publike, pavarësisht faktit se shumë fasada elegante të epokës së ndërtesave të Art Nouveau në qendër të qytetit mbeten në gjendje të tmerrshme.

Derisa isha në Odesa, një peticion drejtuar presidentit Volodymyr Zelensky për veprimet e fundit të kryebashkiakut Hennadiy Trukhanov mori 25.000 nënshkrime. Autorët e peticionit pretenduan se Trukhanov është “besnik ndaj pushtuesve” dhe tërhoqën vëmendjen ndaj asaj që ata pretendojnë se janë pikëpamjet e tij pro-ruse.

Monumenti i restauruar i Themeluesve të Odesës u rindërtua këtu në vitin 2007, gati një shekull pasi origjinali u shemb në vitin 1920. Shumë politikanë kundërshtuan restaurimin e monumentit me perandoreshën ruse, edhe para fillimit të luftës aktuale.

Mosmarrëveshjet në lidhje me monumentet shpërthyen sërish në Odesa pas pushtimit rus të shkurtit, kur njerëzit filluan të vdisnin nga raketat ruse. Vdekja e një vajze 3-muajshe gjatë një sulmi me raketa më 24 prill kujtohet këtu sa herë që biseda kthehet në armiqësi. Shtëpia ku vdiq vajza tashmë është restauruar, por siç theksojnë vendasit, nuk mund t’i kthehet jeta.

Në prill, varrezat e Tairovit në Odesa u goditën nga një copë e një rakete ruse, por kur shkova aty pashë se të gjitha dëmet ishin riparuar. Taksisti që më çoi atje më tha: “Ky nuk është një aksion ushtarak, por gjenocid – gjithçka është shkatërruar. Çdo ditë kam pasagjerë nga Hersoni, Mikolajivi, ata lëvizin këtu dhe jetojnë. Disa marrin apartamente me qira, të tjerët jetojnë në një bujtinë. Por, të gjithë duan të shkojnë në shtëpi”.